Yapay Zekâ ve Etik: İnsanlığın Teknolojiyle İmtihanı

Yapay zekâ (YZ), 1950’lerden itibaren hayatımıza dâhil olarak günlük yaşamımızdan bilimsel araştırmalara kadar birçok alanda büyük bir dönüşüm sağladı. Ancak, bu teknolojinin hızlı yükselişi, etik sorunları da beraberinde getirdi. Veri güvenliğinden önyargılara, savaş alanındaki kullanımından bilgi manipülasyonuna kadar, yapay zekânın toplumsal etkileri tartışılmaya devam ediyor.

Yapay Zekâ: İmkânlar ve Sınırlar

Yapay zekâ, insan gibi düşünme, planlama, öğrenme ve muhakeme etme yeteneklerini taklit eden algoritmalarla çalışıyor. Bu teknoloji, artık insanlar tarafından yapılan birçok işi devralarak süreçleri hızlandırıyor ve maliyetleri düşürüyor. Ancak, bu ilerlemenin bedeli de var: YZ’nin kullanımı sırasında veri güvenliği, mahremiyet ihlali ve hatalı bilgi üretimi gibi ciddi risklerle karşı karşıyayız.

Örneğin, YZ tabanlı uygulamalar, kullanıcıların dijital izlerini takip ederek kişisel verileri toplayabiliyor. Bu veriler, izinsiz şekilde üçüncü taraflarla paylaşılabiliyor. Bunun yanı sıra, doğruluğu kontrol edilmemiş ya da hatalı bilgi üretme potansiyeli, sağlık, hukuk ve güvenlik gibi kritik alanlarda önemli sorunlara yol açabiliyor.

Önyargılar ve Enformasyonun Asimetrisi

YZ’nin eğitildiği veriler, genellikle toplumdaki mevcut önyargıları da içeriyor. Bu durum, YZ’nin ırk, cinsiyet veya diğer demografik unsurlar üzerindeki önyargıları öğrenip yeniden üretmesine neden olabilir. Örneğin, işe alım süreçlerinde kullanılan bir YZ algoritması, geçmişteki önyargılı veriler nedeniyle belirli grupları sistematik olarak dışlayabilir.

Benzer şekilde, medya ve haber platformlarında YZ’nin kullanımı, enformasyonun asimetrik dağılımına yol açabiliyor. Batı merkezli haber kaynaklarının ağırlıkta olduğu NewsGPT gibi platformlar, diğer bölgelerin olaylarını yeterince temsil edemeyebiliyor. Bu durum, özellikle gelişmekte olan ülkeler için bilgiye erişimde ciddi eşitsizliklere neden olabilir.

Manipülasyon ve Karar Alma Süreçleri

YZ’nin insanlar üzerindeki duygusal etkileri, manipülasyon potansiyelini artırıyor. Chatbotlar ve sanal asistanlar, kullanıcıların kararlarını etkileme kapasitesine sahip. Örneğin, bir chatbot’un alışveriş tercihlerimizi yönlendirmesi veya hassas bir konuda bizi manipüle etmesi, etik açıdan tartışmalı bir durum yaratabilir.

Fox News tarafından kullanılan haber fotoğrafı (solda) ve aynı haber için yapay zekâ tarafından oluşturulan ve kullanılan haber fotoğrafı (sağda)

Savaş Alanında Yapay Zekâ

YZ’nin en tartışmalı kullanımlarından biri de otonom silah sistemleri. İnsan kontrolü olmadan çalışan bu sistemler, savaşlarda kullanıldığında büyük etik sorunlar doğurabilir. Sivil kayıplar, savaş suçları ve insan hakları ihlalleri, bu teknolojinin yanlış kullanımının doğurabileceği risklerden sadece birkaçıdır.

Etik Çerçeve Oluşturma İhtiyacı

YZ’nin hızla gelişmesi, bu teknolojinin etik kullanımını düzenlemek için yeni kurallar ve standartların oluşturulmasını gerektiriyor. Algoritmaların tarafsızlığını sağlamak, önyargıları en aza indirmek ve kullanıcıların verilerini korumak için etik prensiplerin belirlenmesi kritik öneme sahip.

Örneğin:

• Sağlık sektöründe kullanılan algoritmalar, hastaların mahremiyetine saygı gösterecek şekilde tasarlanmalı.
• Reklam algoritmaları, kullanıcıları yanıltmaktan kaçınmalı.

YZ’nin etik sorunlarına yönelik farkındalığın artması, bu alandaki ilerlemeyi destekleyebilir. Ancak, bu teknolojinin etkili ve güvenli bir şekilde kullanılabilmesi için sürekli bir toplumsal tartışma ve düzenleme sürecine ihtiyaç var.

Bu makale, yapay zekânın avantajlarını ve beraberinde getirdiği etik zorlukları ele alarak, insanlığın bu güçlü teknolojiyle nasıl bir ilişki kurması gerektiğini tartışmaya açıyor.

Kaynaklar:

• Cave, S., Nyrup, R., Vold, K., & Weller, A. (2018). Motivations and risks of machine ethics. Proceedings of the IEEE, 107(3), 562-574.

• De-Lima, S., Felipe, M. & Ceron, W. (2022). Artificial Intelligence in News Media: C u r r e n t Perceptions and Future Outlook. Journalism and Media 3: 13– 26. https://doi. org/10.3390/ journalmedia3010002

• Jameel, T., Ali, R., & Toheed, I. (2020, January). Ethics of Artificial Intelligence: Research Challenges and Potential Solutions. In 2020 3rd International Conference on Computing, Mathematics and Engineering Technologies (iCoMET) (pp. 1-6). IEEE.

• Jansen, S. C. (2022). What was artificial intelligence? Doi 10.32376/3f8575cb.0cc62523

• Katamba, M., & Kayıhan, B. (2024). A Descriptive Analysis for the Future of Journalism Studies in Emerging Artificial Intelligence (AI) and the Case of NewsGPT platform. Yeni Medya, (16), 1-18.

• Kayıhan, B., Narin, B., Fırat, D., & Fırat, F. (2021). Algoritmalar, yapay zekâ ve makine öğrenimi ekseninde gazetecilik etiği: Uluslararası akademik dergilere yönelik bir inceleme. TRT Akademi, 6(12), 296-327.

• Mittelstadt, B. D., Allo, P., Taddeo, M., Wachter, S., & Floridi, L. (2016). The ethics of algorithms: Mapping the debate. Big Data & Society, 3(2), 2053951716679679.

• Richterich, A. (2018). The big data agenda: Data ethics and critical data studies (p. 154). University of Westminster Press.