⚠️ Uyarının Temeli: Neden Endişe Ediliyor?
Af Örgütü’ne göre, yapay zekâ (YZ) ve algoritmalar; kamu hizmetleri, gözetim sistemleri, sosyal yardım, göç kontrolü, adalet ve güvenlik gibi pek çok alanda giderek yaygınlaşıyor. Ancak bu yaygınlaşma ile birlikte:
-
Otomatik karar alma sistemleri toplumda eşitsizlik ve ayrımcılık riskini artırıyor,
-
Yüz tanıma ve gözetim teknolojileri özel hayat ve mahremiyet haklarını tehlikeye atıyor,
-
Bu sistemlerin şeffaf olmaması, hesap verilebilirlik ve insan haklarına saygı konularında ciddi sorunlar doğuruyor.
Af Örgütü, bu riskleri görünür kılmak ve zarar görenleri korumak amacıyla, gazeteciler, sivil toplum kuruluşları, akademisyenler ve vatandaşlar için bir “Algoritmik Sorumluluk” kılavuzu yayımladı. Bu kılavuz, YZ destekli sistemlerin neden olduğu ihlallerin nasıl tespit edileceğini, kimlerin sorumlu tutulabileceğini açıkça gösteriyor.
📌 Hangi Alanlarda Sorunlar Görülüyor?
-
Gözetim ve mahremiyet: Yüz tanıma, toplu veri analizi ve göçmen takibi gibi sistemler, kişisel verilerin izinsiz kullanımı ve hak ihlallerine yol açabiliyor.
-
Sosyal yardım & kamu hizmetleri: Yapay zekâ ile karar verilen sosyal yardım ya da destek sistemlerinde, düşük gelirli, göçmen veya dezavantajlı gruplar için ayrımcılık riski oluşabiliyor.
-
Adalet ve gözetim mekanizmaları: Otomatik analiz, tahmin algoritmaları, “risk değerlendirmesi” bazlı kararlar — hukuki süreçlerde adalet, eşitlik ve tarafsızlık sorunlarına yol açabilir.
✅ Ne İsteniyor? — Af Örgütü’nün Talepleri
-
Yapay zekâ sistemlerinin hukuka ve insan haklarına uygun şekilde düzenlenmesi,
-
Gözetim, yüz tanıma, sosyal yardım, göç kontrolü gibi alanlarda şeffaflık, hesap verebilirlik ve bağımsız denetim mekanizmalarının kurulması,
-
Bu teknolojilerin zararlı etkilerini ortaya koymak için araştırma, bağımsız inceleme ve toplumsal farkındalık artırılması,
-
Vatandaşların, sivil toplumun ve basının — bu ihlalleri izleyip duyurma kapasitesine sahip olması.
💡 Ne Anlama Geliyor?
Yapay zekâ, potansiyel olarak hayatımıza pek çok kolaylık ve yenilik getirse de — eğer kontrol edilmez, hukuki ve etik kurallar net değilse — toplumsal adalet, mahremiyet, eşitlik ve temel haklar açısından büyük tehlike arz ediyor.
Bu uyarı, sadece bir çağrı değil — aynı zamanda sorumluluk, denetim ve şeffaflık talebi. Yapay zekâ tabanlı sistemlerin geliştirilmesi kadar, bu sistemlerin nasıl kullanıldığı, kimlerin yaşamını etkilediği ve kimlerin korunduğu da en az teknik başarı kadar önemli.
#YapayZekâ #İnsanHakları #AfÖrgütü #AlgoritmikAdalet #TeknolojiEtik